عاشقانه ها و تنانه ها در شعر فارسی

گفتگوی عمیق و طولانی من با سردبیر فصل نامه آرمان دکتر شیریندخت دقیقیان پیرامون «عاشقانه ها و تنانه ها در شعر فارسی»، بی شک خود یک مقاله پژوهشی مبسوط و ژرفی است که زمان زیادی صرف نگارش و پیرایش آن شد.

بندی از نوشتار که پیرامون شعر تنانه و شعر زنان است را در اینجا منتشر می کنم که بخش شعر مهستی گنجوی و نقل و قول من درباره عرفان و تصوف در فصل نامه حذف شده است!

در تاریخ مکتوب ما که منظوم هم هست آنچه ماندگار شده است پژواک صدای مردانه است. عشق وعشق خواهی شعر پارسی ما راوی مردانه دارد که معشوق اش گاه مرد و یا شاید هم نوباوگان هستند که به علت بی جنسیت بودن ضمیر «او» در هاله ای از ابهام مانده اند که در عین حال وجه زیبای زبان شاعرانه پارسی است. با این همه آنچه به عنوان محقق شعر پارسی مشهود است، غیبت صدای زنانه و راوی زنانه از این روایت هزار ساله عشق است. آنچه به دست ما رسیده است یا نام شاعر مرد دارند که شاید گاه برای پوشاندن ومحفوظ نگاه داشتن جان و نام شاعر زن بوده است و یا به راستی حکایت شاعرانی است که در رقابتی نه چندان برابر با همرزمان مرد خویش، آهنگی همساز کرده اند و زبان و سبکی همسان آنان ساز کرده اند. وشوربختانه تعداد اندکی از این دیوان ویا ابیات به ما رسیده است. طبق آمار دکتر روح انگیز کراچی، هشت هزار شاعر مرد در تاریخ‌ادبیات‌ ایران‌شناخته‌شده‌اند‌، اما آمار، تنها ۴۰۰ شاعر زن‌ را در تاریخ‌ شعرایران‌ نشان‌ می‌دهد. اگرچه باید دید این آمار در زیر سیطره رژیم اسلامی چقدر فاقد ارزش واعتماد است چون بیشتر شاعرانی همچون من که در سرزمین مادری از حق چاپ و نشر و گفتگو و نقد محرومند آن هم بیش از دو دهه، پیدا نیست که نسل جوان و نسل پیش رو چقدر الفت و آشنایی با شاعران پیش از خویش در این گسست بزرگ تاریخی و فرهنگی دارد.

اگرچه عشق تنانه وشعر تنانه از منظر زن وشاعر زن در روایت هزار ساله شعر پارسی مهجور مانده است، اما می توان به یکی از بارزترین آنها مهستی گنجوی (شاعر اواخر سده پنجم واوایل سده ششم هجری) اشاره کرد که رباعیات وغزل های عاشقانه او وحتی زبان پنهان اروتیک وشهرآشوب اش از بارزه های مشخص این دوره است.

از جماع نره خر بر ماده خر

رغبتی بر طبع خاتون اوفتاد

با عمود شوهرش در نیمه شب

از جلو آویخت در . . .ون اوفتاد

گفت از بیراهه بیرون کن سمند

گفت سرکش هست و مجنون اوفتاد

مهستی گنجوی

این عکس مربوط به سخنرانی و شعرخوانی من در دانشگاه برکلی است